Είναι οι δημοτικές εκλογές ένας σταθμός στον αγώνα για τα κοινά στην πόλη;

Θοδωρής Καρυώτης

Πρώτη δημοσίευση στο alterthess.gr

Η πόλη είναι το κατεξοχήν πολιτικό πεδίο, προνομιακό ως προς τη σύνδεση του με την καθημερινότητα και τις ζωές των ανθρώπων, ένα πεδίο εγγύτητας πρόσφορο για διαμόρφωση διαδικασιών αυτοδιαχείρισης της καθημερινής ζωής. Αυτοδιαχείριση της ζωής στην πόλη, ωστόσο, δεν σημαίνει αρμονική συνύπαρξη όλων των αντιλήψεων και πρακτικών – η ιδέα ότι υπάρχει ένα «κοινό καλό» που μας χωράει όλους και όλες είναι μια από τις μεγάλες (αυτ)απάτες των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Ζούμε σε πόλεις όπου διατρέχονται από διαχωρισμούς και ανισότητες, ασύμμετρα διαμοιρασμένες σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.

Άδεια σπίτια, άστεγοι άνθρωποι: η πολιτική οικονομία της στεγαστικής κρίσης

Θοδωρής Καρυώτης

εισήγηση στην εκδήλωση

“Στέγαση: Δικαίωμα ή εμπόρευμα;”

Θεσσαλονίκη,

Μάιος 2023

1. Το ελληνικό καθεστώς ιδιοκτησίας, η μεταρρύθμισή του και η παγκόσμια στροφή στην αντιμετώπιση της κατοικίας

Το ελληνικό καθεστώς ιδιοκτησίας 

Αντίθετα με τον Ευρωπαϊκό Βορρά, όπου υλοποιήθηκαν τεράστια κατασκευαστικά και στεγαστικά προγράμματα, το ελληνικό κράτος, όπως και άλλα στη Ν.Ευρώπη, δεν εφάρμοσε ολοκληρωμένες στεγαστικές πολιτικές μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντίθετα, η ιδιοκατοίκηση υπήρξε ιστορικά η μόνη οδός προς τη στεγαστική ασφάλεια. Η ιδιοκατοίκηση γενικεύτηκε μέσω ενός μοντέλου άτυπης ανοικοδόμησης, οικογενειακής ευθύνης και μικρής κλίμακας ιδιωτικής πρωτοβουλίας – αυτό που όλες γνωρίζουμε ως αντιπαροχή. 

Τα κοινά της πόλεως

Αναδημοσιεύουμε εδώ ένα σύντομο αλλά οξυδερκές κείμενο του Γιώργου Λιερού. Το βιβλίο του "Κοινα, κοινότητες, κοινοκτημοσύνη, κομμουνισμός" κυκλοφορησε μόλις απο τις "Εκδόσεις των Συναδέλφων".

Γιώργος Λιερός

  Τα κοινά της πόλεως, είναι η πολιτική ζωή μιας δημοκρατικής πολιτείας. Στην καθομιλουμένη, παίρνω μέρος στα κοινά, σημαίνει συμμετέχω στην πολιτική, σε μια πολιτική δημοκρατική, ανοιχτή στη συμμετοχή. Με αυτήν ακριβώς την έννοια, χρησιμοποιεί τον όρο «τα κοινά», η Άρεντ: τα κοινά είναι η δημόσια σφαίρα, η οποία διακρίνεται από την  ιδιωτική. Πιο συγκεκριμένα – σύμφωνα με την Άρεντ – οτι δηλώνει ο όρος δημόσιο, είναι η δημόσια εμφάνιση και ο «κοινός κόσμος». Ο «κοινός κόσμος», δεν είναι παρά ο κόσμος «στην έκταση που είναι κοινός για όλους μας και διακρίνεται από τον χώρο που κατέχουμε ιδιωτικά μέσα σ’ αυτόν»˙ είναι ο δημιουργημένος από τον άνθρωπο κόσμος και «όσα συμβαίνουν μεταξύ εκείνων που τον κατοικούν από κοινού»˙ «ένας κόσμος πραγμάτων» (που έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής) ο οποίος «συνδέει και συγχρόνως χωρίζει τους ανθρώπους». Σύμφωνα με την ορολογία που εισάγει ο Δ. Κωτσάκης και στο πνεύμα της προσσέγγισης του, θα μπορούσαμε να πούμε οτι τα κοινά της πόλεως, είναι τα κοινά διά των οποίων συγκροτείται το πλήθος σε δημόσιο σώμα˙ οτι έχουν να κάνουν με το «καθολικό μέρος του κοινού χώρου που απαιτείται προκειμένου ο κοινός χώρος να ολοκληρωθεί ως  χώρος της άμεσης δημοκρατίας».

Κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία και ευρύτερη κοινωνική αλλαγή: Συμπλεύσεις, τριβές και προκλήσεις.

Ξεπερνώντας το δίπολο της επανάστασης και του ρεφορμισμού, αναδύονται στον 20ο αιώνα νέα πολιτικά προτάγματα που ασκούν έμπρακτη κριτική στον καπιταλισμό και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, αντιπροτείνοντας μια ριζοσπαστική δημοκρατία από τα κάτω στηριγμένη στην αυτοδιαχείριση, τη συμμετοχή και την αλληλεγγύη.

Θοδωρής Καρυώτης
Εισήγηση στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο 
Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, 
Θεσσαλονίκη, 16 Δεκέμβρη 2013

Θέλω σήμερα να παρουσιάσω την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (ΚΑΛΟ) ως κομμάτι, δυναμικό και αναπόσπαστο, της κίνησης προς μία κοινωνία πιο δίκαιή, ισότιμη και ελεύθερη. Ως τέτοιο, η ΚΑΛΟ βρίσκεται αναγκαστικά σε ένα συνεχή διάλογο με τις παραδόσεις της ευρύτερης αριστεράς, με όλα τα πολιτικά προτάγματα που τα τελευταία διακόσια χρόνια ευαγγελίζονται τον κοινωνικό μετασχηματισμό, από τον αναρχισμό μέχρι τη σοσιαλδημοκρατία.

Είναι όμως στον εικοστό πρώτο αιώνα, με την αποτυχία της κρατιστικής προσέγγισης προς τον σοσιαλισμό και την επακόλουθη κρίση της αριστεράς, που η ΚΑΛΟ ανανοηματοδοτήται και αποκτά συμμάχους στα προτάγματα της αυτονομίας, της εργατικής αυτοδιαχείρισης και των κοινών αγαθών, σε μία ριζοσπαστική σύμπλευση προς την κοινωνική αλλαγή από τα κάτω. Στις εξεγέρσεις της Βραζιλίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας, στις πλατείες των αραβικών, ευρωπαϊκών και νοτιοαμερικάνικων κινημάτων διαμαρτυρίας, στα εγχειρήματα κοινωνικής αυτοοργάνωσης της Αργεντινής και του Μεξικού, αυτές οι ιδέες συναντιούνται, μπαίνουν σε διάλογο και συμμαχούν στην καθημερινή πράξη των κινημάτων και στην πληθώρα αυτοδιαχειριζόμενων εναλλακτικών εγχειρημάτων που αυτά αφήνουν πίσω τους όταν ο πρώτος ενθουσιασμός της εξέγερσης καταλαγιάζει.

θα προσπαθήσω εδώ να παρουσιάσω την ΚΑΛΟ ως ιστορικό δημιούργημα, ως ένα σημείο συνειδητοποίησης και ωρίμανσης των κινημάτων και ως ένα σταθμό στην πορεία για μια νέα κοινωνία. Ταυτόχρονα θα παρουσιάσω τρείς ακόμα ιδέες που στον 21^ο αιώνα επηρεάζουν όσους σκέφτονται την κοινωνική αλλαγή ως μία κίνηση κοινωνικής αυτοδιάθεσης και όχι ως μία εκ των άνω επιβολή. Στη συνέχεια θα παρουσιάσω τα σημεία σύμπλευσης, απόκλισης και τριβής μεταξύ αυτών των ιδεών στο πεδίο της καθημερινής πράξης των κινημάτων. Ας δούμε όμως πρώτα το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής, και ποιες προσεγγίσεις έχουν δοκιμαστεί ιστορικά.

Η κοινωνική αλλαγή

Στους δυο τελευταίους αιώνες τα κινήματα που θέλησαν να αλλάξουν την κοινωνία προς την κατεύθυνση της ισότητας και της ελευθερίας, χρησιμοποίησαν ένα από αυτά τα δυο εργαλεία: Την επανάσταση και την μεταρρύθμιση.

Ανταπόκριση από το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ της Τυνησίας, 26-30 Μαρτίου 2013

Μολονότι πολλά μπορούν να βελτιωθούν στη διαδικασία, ο πλούτος του Φόρουμ βρίσκεται στην ανταλλαγή εμπειριών, αναλύσεων και πληροφοριών ανάμεσα σε ακτιβιστές που μάχονται ενάντια στην νεοφιλελεύθερη επέλαση στις 4 γωνιές του κόσμου.

Θοδωρής Καρύωτης

Απρίλιος 2013

Στο Τούνεζι...

Η πρώτη εντύπωση από την Τύνιδα είναι μιας τυπικής αποικιακής πόλης, με μοντέρνα αρχιτεκτονική και μεγάλους εμπορικούς δρόμους που καταλήγουν σε σκοτεινούς παράδρομους όπου σταδιακά τα φθαρμένα αποικιακά κτίρια δίνουν τη θέση τους στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική και σε λαβύρινθους από στενά σοκάκια και χαμόσπιτα ερμητικά απομονωμένα από τους δρόμους, αλλά ανοιχτά προς ζωντανές εσωτερικές αυλές, όπως είναι συνηθισμένο στις μουσουλμανικές χώρες. Ξαναγυρνώντας στο κέντρο της πόλης, ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, εκεί που βρίσκονται πρεσβείες και υπουργεία, έιναι κλεισμένα με συρματόπλεγμα και φυλαγόμενα απο πάνοπλους φρουρούς, θυμίζοντας ότι αυτή η πόλη έχει πρόσφατα δεί μεγάλες συγκρούσεις.

 Η μεντίνα (παλιά πόλη) είναι ένα ταξίδι στην οικονομική ζωή της πόλης, όταν ξεφύγει κάποιος από τα μαγαζιά λαϊκής τέχνης που απευθύνονται στους τουρίστες, φτάνει στα μαγαζάκια που πουλάνε μαϊμούδες: παντελόνια, γυαλιά, καπέλα, ρολόγια με τα πολυπόθητα σύμβολα του παγκόσμιου καπιταλισμού, φτιαγμένα στην Κίνα για εκείνους τους καταναλωτές δεύτερης κατηγορίας που θέλουν να νιώσουν τη μαγική δύναμη των συμβόλων του καταναλωτισμού αλλά δεν έχουν το εισόδημα για να τα αποκτήσουν. Ακολουθούν μαγαζάκια από τεχνίτες και μικροπωλητές που πουλάνε κάθε είδος πρώτης ανάγκης, και μετά δαιδαλώδη παζάρια με πάγκους όπου μπορεί κάνεις να βρει μεταχειρισμένα ρούχα, παπούτσια, είδη σπιτιού. Και τέλος τα εργαστήρια των τεχνιτών που μπορούν να επισκευάσουν οτιδήποτε έχει φθαρεί ή χαλάσει, από τηλεοράσεις και παπούτσια μέχρι έπιπλα και ρούχα. Μια ενδιαφέρουσα μίξη δυτικού καταναλωτισμού και ινδικής “κουλτούρας της επισκευής”, όπου δεν υπάρχει η έννοια “αυτό είναι για πέταμα”, αλλά τα αντικείμενα επισκευάζονται, ξαναεπισκευάζονται και διαρκούν. 

Αραβική Άνοιξη

Οι άραβες ακτιβιστές μιλάνε με πικρία για τις “προδομένες επαναστάσεις” του 2011. Στην Αίγυπτο η εξέγερση ήταν μια πολύ αυθεντική έκφραση της δυσαρέσκειας του κόσμου με τις ακραίες κοινωνικές ανισότητες, την καταστολή, τον συντηρητισμό. Η επανάσταση χαρακτηρίστηκε από έντονους ταξικούς αγώνες, απεργίες, μετωπική σύγκρουση με το καθεστώς και μια υποδειγματική αυτοοργάνωση της καθημερινότητας με επίκεντρο την πλατεία Ταχρίρ. Οι ισλαμιστές της “Ισλαμικής Αδελφότητας” ενώθηκαν με τους διαδηλωτές της πλατείας Ταχρίρ πολύ αργότερα, όταν σιγουρεύτηκαν ότι η διαμαρτυρία έχει δύναμη και διάρκεια και ότι δεν διακυβεύεται η θέση τους μέσω της συμμετοχής τους. Μέσω της δύναμης κινητοποίησης και χρηματοδότησης που έχουν ως πολιτικό κόμμα κατάφεραν να οδηγήσουν την διαμαρτυρία προς θρησκευτικά θέματα και να αφήσουν τους αρχικούς διαδηλωτές, με σοβαρά πολιτικά και κοινωνικά αιτήματα, στο περιθώριο. Με τις εκλογές, και με την συγκατάβαση του στρατού που κατέλαβε την εξουσία μετά την πτώση του Μουμπάρακ, έφτασαν στην κυβέρνηση και κατευθείαν ξεκίνησαν την παραχάραξη της ιστορίας της εξέγερσης και την καταδίωξη των πιο ριζοσπαστών αγωνιστών. Οι τελευταίοι απάντησαν με αυτοοργάνωση στις γειτονιές και στις κοινότητες, με δημιουργία συνελεύσεων γειτονιάς και δικτύων διανομής τροφίμων και ενέργειας. Σε μερικές περιοχές, όπως στο Πόρτ Σάιντ, οι νέες συγκρούσεις γέννησαν σύντομα αλλά γενικευμένα πειράματα αυτοδιεύθυνσης μετά την εγκατάλειψη της πόλης από τις αρχές. Κομμάτι των διαδηλωτών στράφηκε και στο εκλογικό παιχνίδι, δημιουργώντας ένα μέτωπο αριστερών ομάδων και κομμάτων, τη “Σοσιαλιστική Λαϊκή Συμμαχία”, στην οποία σύμφωνα με κάποιους συμμετέχοντες συνυπάρχουν αρμονικά από αναρχικοί μέχρι σταλινικοί. 
Δυστυχώς, πολλές από τις συνελεύσεις γειτονιών έφτασαν να ελέγχονται από στελέχη της Ισλαμικής Αδελφότητας, και έτσι στράφηκαν προς ισλαμιστικά/συντηρητικά αιτήματα και σταδιακά διαλύθηκαν ή ενσωματώθηκαν στις δομές του κυβερνώντος κόμματος. Η επανάσταση ωστόσο παραμένει ζωντανή, αφού η Αίγυπτος βρίσκεται σχεδόν σε καθεστώς εμφυλίου πολέμου χαμηλής έντασης, με την Ισλαμιστική κυβέρνηση και τους Σαλαφιστές (βίαιοι μουσουλμάνοι φασίστες) συμμάχους της από τη μία, και ένα πλήθος από οργανώσεις, συνελεύσεις, κόμματα και άτομα με γνήσια κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα από την άλλη. Παρά τον τεράστιο φόρο αίματος, οι λαϊκοί και εργατικοί αγώνες έχουν δεχτεί μεγάλες ήττες, αφού η Αίγυπτος βρίσκεται παγιδευμένη στα νύχια του ΔΝΤ, και, όπως και στην Ελλάδα, μία κατά μέτωπο επίθεση στα εργασιακά, πολιτικά, κοινωνικά δικαιώματα είναι η προϋπόθεση για την έγκριση των δανείων.

Στην Τυνησία η ιστορία είναι παρόμοια, με την πρόσθετη λεπτομέρεια ότι ο ηγέτης του “Λαϊκού Μετώπου”, του εκλογικού συνασπισμού αριστερών ομάδων που προέκυψαν από την επανάσταση του 2011, δολοφονήθηκε με μια σφαίρα στο κεφάλι πριν από ένα μήνα, πιθανότατα από μισθοφόρους του κυβερνώντος ισλαμιστικού κόμματος.

Το 13ο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ

Το Φόρουμ έγινε στο τεράστιο campus του πανεπιστημίου της Τύνιδας, τρεις μέρες με 100 παράλληλες εκδηλώσεις ανά πάσα στιγμή, 1100 σύνολο, οργανωμένες με εντελώς αποκεντρωμένο τρόπο από ένα πλήθος οργανώσεων από όλο τον πλανήτη. Οπλισμένοι με ένα πρόγραμμα σε μέγεθος εφημερίδας και ένα κακοσχεδιασμένο χάρτη, οι 60.000 συμμετέχοντες πρέπει πολλές φορές να περπατήσουν μέχρι και μισή ώρα για να πάνε από τη μία εκδήλωση στην άλλη, με κίνδυνο πάντα να μην την βρούνε. Στο δρόμο προσπερνάνε ένα ατέλειωτο πανηγύρι από πάγκους εκατοντάδων οργανώσεων, μαγαζάκια που πουλάν χειροτεχνίες, σουβενίρ, βιβλία και φαγητό.